Galanìa e impórtu de su sonu

 

 

S'Ena 'e Thomes(foto di Paola Capra)

 

 

 

 

 

 

 

In chirca de paraulas de sustàssia, amus pérdiu s’impórtu chi at su sonu in s’allega, iscritta o a narónzu. No fachimus prus contu de sa galanìa chi podet intregare su sonu de una consonante a una paraula. Medìmus sa longhìa de su versu, chircamus s’addóppiu e carculamus su sestu de sa tela. S’arte dìlica de su poeta chi travallat in fine po istrinare dechidèsa a sa limba de sa poesia si perdet, che ruet in s’irménticu.

Ma no petzi in poesia!

Alessandro Manzoni isbóidat su pronome Egli de su sonu iffustu in mesu a sas duas vocales de cumentzu e de accabu e su chi abàrrat paret un’irbùffida de sirvone. Si ponimus una manu in dainnantis de buca, mascamente in su sonu de su verbu Fu, intendimus sa essìda de s’àera comente de s’anima bolande.si.che. Est s’abilidade de su frailarzu de su sonu e de sa paraula. Chin pacas lìtteras cumponet duos faeddos Ei fu, chi nos pintan a Napoleone bocande.che s’urtimu àlinu de vida. Manzoni no si frimmat petzi a seperare sa f- ma li ponet in fattu fintas sa littera bilabiale -u chi, comente atrògat su lùmen, si pronuntziat in frore de lavras.

In sardu nos bastat a bortare Ei fu in Fuésit e amus (torràe a ponner sa manu in dainnantis de buca narànde.lu) s’irbùffida gasi ettottu comente l’amus in italianu.

Su sonu, innantis de sa paraula, reséssit a pintare su sensu de su chi si cheret dare a cumprender.

Tocat a pessare su carculu e sa calidade de sos sonos de s’allega: nos torrat in contu po meledare in chistiones de paraulas sardas de oje e de eris.

Sa limba, foras de pacos raros mastros chi nd’an fattu arte primoròsa in su cantu sardu, oje est prus che àtteru limba de significau e no de sonu. Eppuru, imperande sos ferros de s’iséntzia de sos sonos (sa fonética), b’at manera de bocare a pizu iscusorzos de importu mannu po cumprender chie fimis in tempos colaos!

A costazu de s’istradone chi andat da-e sa S.S. 131 d.c.n. a sa S.S. 129 in sartu de Isalle-Orroùle, s’acattat sa tumba chi connoschimus comente S’Ena ‘e Thomes.

No b’at gutzu de abba in cussa cussorza e est istramanchiósu chi si pesset a Sa (b)ena (d)e Thomes.

Bàzi a la bider!

Acattàis chessa e àtteras mattas ma pacu erva e un’arvore ebbìa.

Cando si lompet a inìe, de repente si bos parat in dainnanti de ocros sa preda arta prus de calesisiat ómine: si diat narrer una dente de monte unu pacu torta.

A prima presentàda cussa preda iscritta paret pendènde a una banda.

Torramus a sa chistione de sos sonos de sa paraula.

Sèn e tomes son sos sonos chi s’intenden in sa pronuntzia de su lùmen de custu monumentu (bos respràmmio sa trascritzione fonetica).

Chircamus allegas simizantes in sas limbas anticas: acattamus in accadicu šinnā ‘dents / dentes’; proto-semiticu *šinn; arabu sinn ‘punta’; siriacu šinnā ‘une dent / una dente’; ebr. šēn; ugar. šn;  italianu anticu sanna e, in sardu de oje, sanna, po narrer de una ‘dente de animale’ che a sirvone.

In concrùos, no de una bena de abba si trattat ma de una dente de preda.

Tomes no est ne su lùmen de unu riu, ne de mere de possessu.

Cheret a ammentare chi, fintas a bia de su 1870 cussos sartos fin terras de sa Curia de Nuoro. Ne assimizat a lùmen de cristianu ca, si èsseret gasi, diat esser Tomméu o Tommasu.

Tomes-tomes, in limba sarda ozastrina de Biddamanna, cheret narrer, galu a dies nostras, ‘a chìlliu’, ‘pronta a che ruer’, ‘penduliccànde’.

Calicunu de sos mannos nostros si deppet àer fattu beffa de cussa preda bista comente una ‘dente pronta a che ruer’.

Ma mancari gasi cussa dente de preda sighit a mantenner ritza in sos seculos, po chi la bidat donniunu, fintas sos chi no istudian sa fonetica o sos chi biden abba fintas in locu de sicànzu.

(foto di Paola Capra)

Torna in alto